È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ, Â ÙÂÚË /Í ÓË )

Transcript

1

2 π Δ ªπ ÀΔπ ª π TMHMA NH π ø ø ƒ Δ ƒπ ø π ƒ ƒ ªª Δø ø π π π π À ƒπ È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ,  ÙÂÚË /Í ÓË ) ƒ ƒ ªª Àªº I º øƒπ 4, 5 Î È 6 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009

3 E πδƒ π Δ ªO π πδƒo Úfi ÚÔ : ΔÔÌapple Ë ËÌ ÙÚÈÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÏË: Ì Ó ÎË ªÈ ÏË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË πôú Ó Ô ÕÓÓ, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÚ ÏÔÁ ÚÔ Δ Ó, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ì ÚÔ Ë Ù ÚÔ, Âapple Î. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ÏË ÂÒÚÁÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ πˆ ÓÓ ÓˆÓ Ô ÙÛÔÁÈ ÓÓË ËÌ ÙÚË, Âapple Î. Î ıëáëù ºÈÏÔÛÔÊÈÎ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÙÛ ÁÁÔ Ú Ï, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó ª ÙÛË appleôï ˆÓ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ Ï ªappleÂÚÂÚ ÙÚÔ, Û Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Î ı Ó ÛÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ù Ó ÒÛÙ, Ó. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ apple ÔÁÈ ÓÓ ÎË ÈÎfiÏ Ô, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË Ô ÏÈÒÙË ª ÌË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ΔÛÈ Î ÏÔ ÈÒÚÁÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ÕÓÓ, Âapple Î. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Frederick appleúô à ٠ËÛ Ë ˆÊÚfiÓË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Oƒ øδπ πδƒo Úfi ÚÔ ÒÛÙ. Ù Ó Ú ÌÌ Ù ÕÓÓ μ Î ÏË Δ Ì ÕÓÓ Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ª ÏË Ó ÛÙ Û Ù ÌÔ ΔÚÈ ÓÙ Ê ÏÏÔ ˆÙfiappleÔ ÏÔ Ú ÌÌ Ù ŒÊË ÒÙË ÔÍ ΔÚ ÓÔ ËÌ ÙÚË Ã Û Ó Ë Ï ÓË apple ˆ ÓÓÔ ÙÂÊ Ó ΔÛ ÎÈÚÔappleÔ ÏÔ 4 π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ 5

4 Η γξαπηή έθθξαζε ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γηα ην γιωζζηθό κάζεκα ζηε Γ Γεκνηηθνύ. Μηα ζπγθξηηηθή κειέηε Νεθηαξία Σειηκά Γαζκάλα, ΜΓΔ ζηιρ Δπιζηήμερ ηηρ Αγωγήρ Abstract The subject of the current paper is a comparative study between the pupil s books that were used in the past and the books that are available for language lesson nowadays. In particular the main aim of this study is to describe the way that writing activities were considered in past and present. In the beginning the position of writing in national curricula is elaborated. Further more the paper includes an estimate of all activities that are taking place in previous and present pupil s books of forth grade and goes on demonstrating specific data of each kind of activity. In addition, it is also presented data estimations of genres that pupils are asked to prepare during the language lesson in accordance with previous and current pupil s books. This survey has been conducted in order to illustrate to what extent current books are adequate to respond to the plethora of needs that young people come across nowadays, giving them the chance to communicate under different social circumstances inside and outside of school environment being able to express their personal needs, interests and priorities. 1. Γραμμαηιζμός, ζτολικός Γραμμαηιζμός και γλωζζικό μάθημα Οη λέεο θαηεπζχλζεηο ζηελ έξεπλα ζρεηηθά κε ην γξακκαηηζκφ απνθαίλνληαη πσο γίλεηαη επθνιφηεξα θαηαλνεηφο σο ζχλνιν θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ πνπ είλαη γλσζηέο κέζα απφ ην γξαπηφ ιφγν. Υπάξρνπλ δηαθνξεηηθνί ηχπνη γξακκαηηζκνχ αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ηεο δσήο ζε θάζε θνηλσλία. Ο Γξακκαηηζκφο είλαη θνηλσληθά ζεζκνζεηεκέλνο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά θάπνηεο κνξθέο ηνπ πην νξαηέο θαη ζε απηέο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα αζθνχλ θνηλσληθά κεγαιχηεξε επηξξνή. Οη πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ αλαθχπηνπλ απφ θνηλσληθνχο ζθνπνχο θαη απνηεινχλ πξαθηηθέο θνπιηνχξαο (Παπνχιηα- Τδειέπε, 2001). Η εχξεζε ελφο νξηζκνχ γηα ην γξακκαηηζκφ ζπληζηά κηα δχζθνιε δηαδηθαζία θαζψο έρεη πξνεθηάζεηο ζην ζρεδηαζκφ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ηελ πηνζέηεζε ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηθψλ εθπαίδεπζεο. (Κνλδχιιε, Σηειιάθεο, 2006). 1

5 Σηηο κέξεο καο, ν νξηζκφο ηνπ γξακκαηηζκνχ εθηείλεηαη πέξα απφ ηα φξηα ηεο γλψζεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο πεξηιακβάλνληαο ιεηηνπξγηθέο φςεηο ηεο εγγξάκκαηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αηφκνπ ζην πνιηηηζκηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ πνπ δεη, ζπκβάιινληαο ζηελ αλάπηπμε ηεο γλψζεο κέζσ ηεο αμηνπνίεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. Σην γξακκαηηζκφ ελζσκαηψλνληαη νη ιεηηνπξγίεο ηεο αθξφαζεο, νκηιίαο θαη θξηηηθήο ζθέςεο κε αθεηεξία ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή (Australian Language and Literacy Policy, 1991). Απφ ηα παξαπάλσ δηαθαίλεηαη πσο ν γξακκαηηζκφο είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ρξεζηκνπνηεί ηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν αλάινγα κε ηηο πνηθίιεο θνηλσληθέο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ησλ πξνζσπηθψλ ηνπ ζηφρσλ. Με άιια ιφγηα ζηελ έλλνηα ηνπ γξακκαηηζκνχ πεξηιακβάλεηαη ε ηθαλφηεηα νξζήο ρξήζεο ησλ γισζζηθψλ δνκψλ θαη ε δηαρείξηζε ησλ ζπκβάζεσλ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζε πνηθίια θνηλσληθά πεξηβάιινληα γηα ηε δηεθπεξαίσζε δηαθνξεηηθψλ αλαγθψλ (Μαηζαγγνχξαο,2007). Δθηφο απφ ηελ πξναλαθεξζείζα ιεηηνπξγηθή φςε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζηηο κέξεο καο απαξαίηεηε είλαη θαη ε θξηηηθή ηνπ φςε ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη κεηαγλσζηηθά ζηνηρεία αμηνιφγεζεο ησλ ηεθηαηλφκελσλ θαη επνκέλσο βαζχηεξεο γλψζεο θαη θξεηηθήο ζθέςεο έλαληη ησλ θνηλσληθψλ θαηαζηάζεσλ. Με απηά ηα δεδνκέλα γίλεηαη θαηαλνεηφ πσο ν γξακκαηηζκφο εμειίζζεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ (Κνλδχιιε, Σηειιάθεο, 2006). Δθθηλψληαο απφ ηα παξαπάλσ θαηαλννχκε πσο θαη ν ζρνιηθφο γξακκαηηζκφο πξέπεη κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο λα πξνεηνηκάδεη ηνπο καζεηέο λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο πνιππνίθηιεο θαη απαηηεηηθέο αλάγθεο επηθνηλσλίαο ηεο ζχγρξνλεο επνρήο αλεμάξηεηα απφ ηε θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή ηνπο πξνέιεπζε. Σηα πιαίζηα απηά ν ζρνιηθφο γξακκαηηζκφο νξίδεηαη σο ε ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα θαηαλννχλ σο αλαγλψζηεο αιιά θαη λα είλαη ζε ζέζε νη ίδηνη λα ζπληάμνπλ δηαθνξεηηθά είδε θεηκέλσλ κέζα απφ ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ πνπ ηνπο πξνζθέξεηαη (Μαηζαγγνπξαο, 2007). Σχκθσλα κε ην ηζρχνλ Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ Σπνπδψλ(ΓΔΠΠΣ) ( ζθνπφο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο είλαη ε αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ λα ρεηξίδνληαη ππεχζπλα, απνηειεζκαηηθά θαη δεκηνπξγηθά ηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν ηφζν γηα ηηο αλάγθεο ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη γηα ηηο αλάγθεο ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο. Η γλψζε ηεο γιψζζαο ζπλεπάγεηαη ηε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο θαη ηελ παξαγσγή λνήκαηνο κε ηελ νκηιία ή ηε γξαθή θαζψο θαη ηελ εμαγσγή λνήκαηνο κε ηελ αθξφαζε θάπνηνπ 2

6 πξνθνξηθνχ κελχκαηνο ή ηελ αλάγλσζε θάπνηνπ γξαπηνχ(βάκβνπθαο, 2004). Έηζη ε γιψζζα ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ ζρνιείνπ λνείηαη αθελφο σο ζχζηεκα επηθνηλσλίαο θαη αθεηέξνπ σο κέζν πινπνίεζεο ησλ ζθνπψλ ησλ άιισλ καζεκάησλ θαη γεληθά ηεο εθπαίδεπζεο. Αληηκεησπίδεηαη, επίζεο σο κέζν δξάζεο θαη αιιειεπίδξαζεο ησλ αλζξψπσλ, αιιά θαη σο κέζν θαηαλφεζεο, πεξηγξαθήο θαη κεηαηξνπήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. 2. Η κειμενοκενηρική προζέγγιζη Οη ζεσξεηηθέο αξρέο ηεο θεηκελνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο πξνήιζαλ απφ ηε γισζζνινγηθή ζπζηεκηθή ιεηηνπξγηθή ζρνιή ηνπ Μ.Α.Κ Halliday ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα θείκελα απνηεινχλ θνηλσληθά θαηαζθεπάζκαηα πνπ αληαπνθξίλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπκβάζεηο. Πξνθεηκέλνπ νη καζεηέο λα κπνξνχλ λα ζπκκεηάζρνπλ επηηπρψο ζε δηάθνξεο θνηλφηεηεο κε δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο απαηηήζεηο, φπσο ε ζρνιηθή, ε αθαδεκατθή θαη ε επαγγεικαηηθή πξέπεη λα απνθηήζνπλ γλψζεηο πνπ αθοπούν κειμενικέρ ζςμβάζειρ δομήρ, γλωζζικήρ μοπθήρ και πεπιεσομένος (Μαηζαγγνχξαο, 2007).Πξνρσξψληαο βαζχηεξα κέζσ ηεο θεηκελνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο επηρεηξείηαη ε ζπζρέηηζε ηεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο κε ην θνηλσληθφ ζπγθείκελν απνζθνπψληαο ζην λα θαηαζηεί ζαθέο πψο νη θνηλσληθνί παξάγνληεο επηδξνχλ ζηνπο αλζξψπνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα, αλαδεηθλχνληαο ηε ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηηο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο θαη ηηο θνηλσληθέο δνκέο. Σπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε ππάξρνπλ θαλφλεο θαη δνκέο πνπ ππεξβαίλνπλ ηνπο γξακκαηηθνχο θαη ζπληαθηηθνχο θαλφλεο ηεο ιέμεο θαη ηεο πξφηαζεο θαη επεθηείλνληαη ζε νιφθιεξν ην θείκελν. Όηαλ ην άηνκν γλσξίδεη ηνπο θαλφλεο απηνχο είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνεί ην ιφγν ησλ άιιψλ αιιά θαη λα παξάγεη ην ίδην ιφγν πνπ ζα είλαη αληηιεπηφο απφ ηνπο άιινπο. Η θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε είλαη αληίζεηε κε ην παξαδνζηαθφ κνληέιν δηδαζθαιίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ πνπ αληηκεησπίδεη ηε γξαπηή έθθξαζε σο έκθπην ηαιέλην ηνπ καζεηή θαη γεληθφηεξα ζεσξεί πσο αλαπηχζζεηαη βαζηδφκελε ζηηο κηκεηηθέο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ θαη ηε δηαηζζεηηθή κάζεζε. Απηή ε πξνζέγγηζε δηδαζθαιίαο απνδείρηεθε πξαθηηθά αλαπνηειεζκαηηθή, ηδηαίηεξα ζε φηη αθνξά ηελ παξαγσγή κε αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ απφ ηνπο καζεηέο ηδηαίηεξα ησλ ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ, ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ νπνίσλ επηθξαηεί ν ζχληνκνο 3

7 πξνθνξηθφο θαη αθεγεκαηηθφο ιφγνο, πνπ νξγαλψλεηαη κε βάζε ηνλ άμνλα ηεο ρξνληθήο ζπζρέηηζεο. Όκσο απαξαίηεην γηα ηε ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ θαη ζπρλά γηα ηελ θνηλσληθή αλέιημε είλαη ε ηθαλφηεηα ζπγγξαθήο θεηκέλσλ κε αθεγεκαηηθψλ κε ιφγν πνπ δε ρξεζηκνπνηείηαη ζην πεξηβάιινλ καζεηψλ απφ ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα. Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη ε αλαγθαηφηεηα άκεζεο δηδαζθαιίαο φισλ ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ κέζα ζην ζρνιείν, ψζηε απηφ λα παίμεη εμηζνξξνπεηηθφ ξφιν, δίλνληαο ίζεο επθαηξίεο θνηλσληθήο αλέιημεο ζε φινπο ηνπο καζεηέο. 3. Διδαζκαλία ζηα πλαίζια ηης κειμενοκενηρικής Προζέγγιζης Η πνξεία ηεο δηδαζθαιίαο ζχκθσλα κε ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε αμηνπνηεί ηεο βαζηθέο αξρέο ηνπ θνηλσληθνχ δνκηζκνχ (Μαηζαγγνχξαο, 2007) ηεο ζρνιήο ηνπ Vygotsky ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ε γλψζε δηακεζνιαβείηαη θνηλσληθά θαζψο ε πνιηηηζκηθή αλάπηπμε θαη ε ζπλέρεηα ηνπ πνιηηηζκνχ απαηηνχλ νη αλψξηκνη λα καζαίλνπλ θαη νη ψξηκνη λα δηδάζθνπλ (Lloyd, 1998). Σηα ίδηα πιαίζηα αθνινπζψληαο ηελ αξρή ηεο θζίλνπζαο θαζνδήγεζεο, ε πνξεία ηεο δηδαζθαιίαο κπνξεί λα απαξηίδεηαη απφ ηξία δηαδνρηθά κέξε. Η εηζαγσγή ζηε λέα γλψζε κπνξεί λα γίλεη κε δαζθαινθεληξηθφ ηξφπν, ζηε ζπλέρεηα ε επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ λα γίλεη νκαδνζπλεξγαηηθά θαη λα αθνινπζήζεη ε νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο κε αηνκηθή εθαξκνγή ηεο λέαο γλψζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα ζχκθσλα κε ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε ε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο πξέπεη λα επεθηαζεί πέξα απφ ηε δηδαζθαιία ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη άιια είδε γξαπηνχ ιφγνπ φπσο ην πξαγκαηνινγηθφ, ην επηρεηξεκαηνινγηθφ, ην ρξεζηηθφ, ε δηδαζθαιία ησλ νπνίσλ κπνξεί λα αξρίζεη απφ ηε Γ Γεκνηηθνχ (Μαηζαγγνχξαο, 2001). Δπηπιένλ, φπσο πξναλαθέξζεθε ε θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε ππνγξακκίδεη ηνλ επηθνηλσληαθφ ραξαθηήξα ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαζψο θαη ηε ζρέζε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ηνπ θνηλσληθνχ ξφινπ θαη ηεο δηακφξθσζεο ηεο δνκήο, ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηνπ χθνπο θάζε θεηκέλνπ, αλαγλσξίδνληαο ην ηειεπηαίν σο κηα θνηλσληθή θαηαζθεπή, πνπ δηακνξθψλεηαη αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ιεηηνπξγία πνπ πξφθεηηαη λα επηηειέζεη. Δπνκέλσο, γηα λα κπνξέζεη θαλείο λα ζπγγξάςεη έλα θαιφ θείκελν πξέπεη πξνεγνχκελνο λα μεθαζαξίζεη ηελ πεξίζηαζε ηεο επηθνηλσλίαο. (Bereiter and Scardamalia,1987). 4

8 4. ΑΠΣ, ΔΕΠΠΣ και διαθεμαηικόηηηα ζηη ζτολική γνώζη Τα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο έρνπλ ζεκαηνθεληξηθή νξγάλσζε ζηα πιαίζηα ηεο δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο πνπ απνζθνπεί ζηελ ελληαηνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο γλψζεο εκπινπηίδνληαο ην γλσζηνθεθληξηθφ πεξηερφκελν κε ζέκαηα πνπ κε βάζε ηελ ειηθία αλακέλεηαη λα ελδηαθέξνπλ ηνπο καζεηέο (π.ρ θπθινθνξηαθή αγσγή, πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ζέαηξν, γιψζζα, αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θηι) θαη απαζρνινχλ ηελ θνηλσλία σο ζεκαληηθνί πξνβιεκαηηζκνί αιιά θαη σο ηνκείο δξάζεο (Μαηζαγγνχξαο, 2006). Σην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ Σπνπδψλ (ΓΔΠΠΣ) αιιά θαη ζην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα Σπνπδψλ γηα ην γισζζηθφ κάζεκα ( γίλεηαη αλαθνξά ζηελ αλάγθε δηαθξηηφηεηαο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαηά ηε δηδαζθαιία θαζψο θαη ηεο αλαγλψξηζεο ηεο θεηκεληθήο ππεξδνκήο ηνπο απφ ηνπο καζεηέο. Σηα βηβιία ηνπ δαζθάινπ δηάθνξσλ ηάμεσλ γίλεηαη αλαθνξά ζηε γεληθή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ θεηκέλσλ ζε θείκελα αλαθνξάο (αθεγεκαηηθά, πεξηγξαθηθά, πξαγκαηνινγηθά) θαη θαηεπζπληηθά (κεζνδνινγηθά, επηρεηξεκαηνινγηθά). Η παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ ζχκθσλα κε ην ΑΠΣ αξρίδεη ζηηο δχν πξψηεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ απνζθνπψληαο ζηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ παηδηνχ λα δηαηππψλεη γξαπηά λνήκαηα. Σηε Γ θαη Γ Γεκνηηθνχ απνζθνπεί ζηε δηεχξπλζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο ζην γξαπηφ ιφγν πξνζζέηνληαο ηελ αθξηβή θαη απνηειεζκαηηθή γξαπηή επηθνηλσλία κε ηε ρξεζηκνπνίεζε χθνπο αλαιφγνπ κε ηελ πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο. Τέινο, νινθιεξψλνληαο ην παηδί ην Γεκνηηθφ Σρνιείν πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα ζπζηεκαηνπνηεί ηε βησκαηηθή θαη ζρνιηθή γλψζε κε φξγαλν ην γξαπηφ ιφγν. Σε πνιιέο απφ ηηο ελδεηθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ππνγξακκίδεηαη ε δηαζεκαηηθή ζχλδεζε ηεο παξαγσγήο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζηα πιαίζηα ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κε άιια καζήκαηα. Έηζη νη δξαζηεξηφηεηεο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ δελ πεξηνξίδνληαη πηα κφλν ζην γισζζηθφ κάζεκα, θαζψο πξνηείλνληαη πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο γξαπηνχ ιφγνπ ζηα πιαίζηα φισλ ησλ καζεκάησλ, θαζηζηψληαο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δνκήο θαη ηνπ χθνπο ηνπο νξηδφληην ζηφρν φισλ ησλ καζεκάησλ(literacy across the curriculum) (Μαηζαγγνχξαο, 2007). Απηφ είλαη έλα ζεκαληηθφ βήκα θαζψο ε παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ απνηειεί κηα ζχλζεηε γλσζηηθή δηαδηθαζία πνπ δίλεη ζηνπο καζεηέο ηε δπλαηφηεηα ελεξγεηηθήο εκπινθήο ζηελ νξγάλσζε ηεο γλψζεο ρξεζηκνπνηψληαο ηηο πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο, 5

9 ηα βηψκαηα θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο γηα λα θαηαλνήζνπλ ηα λέα δεδνκέλα (Vacca & Linek, 1992) ζηα πιαίζηα φισλ ησλ καζεκάησλ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, επηηειψληαο κηα πνιπζχλζεηε δηαδηθαζία γηα ηελ νπνία απαηηείηαη ζπληνληζκέλε εξγαζία ελλνηνινγηθψλ, ςπρνθηλεηηθψλ, γισζζνινγηθψλ θαη νξγαλσηηθψλ δεμηνηήησλ (Παπνχιηα Τδειέπε, 2000). Ήδε απφ ηελ πξνεγνχκελε αλαζεψξεζε ηνπ ΑΠΣ πεξηνξίζηεθε ε εθηελήο δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο ζχκθσλα κε ηα παξαδνζηαθά δεδνκέλα θαη δφζεθε ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ πξνθνξηθή θαη γξαπηή έθθξαζε ησλ καζεηψλ ιακβάλνληαο ππφςε ηηο απαξαίηεηεο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ χθνπο αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο. Δλψ φκσο κέζσ ηνπ ΑΠΣ επηιέρηεθε ε πξννδεπηηθή νδφο, ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα δελ ήηαλ ηθαλά λα ην αθνινπζήζνπλ ζην δξφκν ηεο πξνφδνπ. Έηζη, ελψ απφ ηε κηα πιεπξά ην ΑΠΣ παξνπζίαδε ηε γιψζζα ζαλ θψδηθα θαη κέζν επηθνηλσλίαο, ηα παιηά ζρνιηθά εγρεηξίδηα «ε γιψζζα κνπ» δελ δίδαζθαλ ηε γιψζζα ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ζε σο θάηη ηέηνην (Μήηζεο, 2004). 5. Μεθοδολογία Παρούζας έρεσνας Σηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δίλνληαη νη θαηεγνξίεο ησλ αζθήζεσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα θάζε θαηεγνξία. Απηφ γίλεηαη θαη γηα ηα ηέζζεξα ηεχρε ηνπ βηβιίνπ «ε γιψζζα κνπ» ηεο Γ ηάμεο. Μεηά, απνκνλψλεηαη ην πνζνζηφ ησλ αζθήζεσλ ηεο γξαπηήο έθθξαζεο θαη πεξηγξάθεηαη ην πψο θαηαλέκεηαη ην πνζνζηφ απηφ αλά θεηκεληθφ είδνο (πεξηγξαθή, αθήγεζε, επηρείξεκα θ.α.). Αθνινχζσο, ε ίδηα δηαδηθαζία πξαγκαηνπνηείηαη θαη γηα ηα θαηλνχξηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα (κε ηα αληίζηνηρα θεθάιαηα απφ ην ηεηξάδην εξγαζηψλ) ηεο Γ ηάμεο, κε ηίηιν «Πεηψληαο κε ηηο ιέμεηο» (3 ηεχρε, 2 ηεηξάδηα εξγαζηψλ). 6. Αποηελέζμαηα Καηεγνξίεο Αζθήζεσλ (Γ Γεκνηηθνχ) Παιηά Σρνιηθά εγρεηξίδηα Νέα Σρνιηθά εγρεηξίδηα Σπκπιήξσζε Κελψλ 13% 0% Καηαλφεζε θεηκέλνπ 0% 12% Γξακκαηηθή - Σπληαθηηθφ 37% 32% Λεμηιφγην - Οξζνγξαθία 37% 21% 6

10 Μηθηέο 4% 5% Παξαγσγή Γξαπηνχ ιφγνπ 7% 13% Παξαγσγή Πξνθνξηθνχ ιφγνπ 1% 8% Αληηγξαθή 0% 4% Γηαζεκαηηθέο 0% 6% Σχλνιν 100% 100% Πίλαθαο 1: Καηεγνξηνπνίεζε Αζθήζεσλ ζηα παιηά θαη ηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα Δίδε Παξαγσγήο Γξαπηνχ Λφγνπ (Γ Γεκνηηθνχ) Παιηά Σρνιηθά Δγρεηξίδηα Νέα Σρνιηθά Δγρεηξίδηα Αθεγήζεηο 7% 17% Πεξηγξαθέο 22% 19% Δπηρείξεκα 24% 17% Φξεζηηθά Κείκελα 2% 29% Γηάινγνη 9% 9% Πεξηιήςεηο 20% 2% Τίηινη 7% 3% Πνηήκαηα 0% 2% Μηθηά Κείκελα 11% 2% Σχλνιν 100% 100% Πίλαθαο 2: Δίδε παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ ζηα παιηά θαη ηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα 7. Σσμπεράζμαηα Σηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ζπλαληάκε πνηθηιία αζθήζεσλ, γεγνλφο πνπ θαζηζηά έθδειε ηελ πξνζπάζεηα πνπ έγηλε λα θαιπθζεί ην πιήζνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πξνηείλνληαη απφ ην ΓΔΠΠΣ (Νηίλαο, Βαθάιε 2007). Σηε ζπλέρεηα γίλεηαη αλαθνξά ζην ζχλνιν ησλ αζθήζεσλ πνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηα βηβιία ηνπ καζεηή θαη ηα αληίζηνηρα ηεηξάδηα εξγαζηψλ γηα ζηε Γ Γεκνηηθνχ. 7

11 7.1 Αζθήζεηο Σπκπιήξωζεο Κελώλ Απηφ ην είδνο ησλ αζθήζεσλ ζπλαληάηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηα παιηά ζρνιηθά εγρεηξίδηα «Η γιψζζα κνπ». Σηα πιαίζηα ησλ αζθήζεσλ απηψλ νη καζεηέο έπξεπε λα αλαδεηήζνπλ ιέμεηο ζην θείκελν πνπ πξνεγήζεθε γηα λα ζπκπιεξψζνπλ ηα θελά. Απηή ε άζθεζε απνζθνπνχζε ζηελ νκαιή κεηάβαζε απφ ηελ ελλνηνινγηθή αλάιπζε ηνπ θεηκέλνπ ζηελ εηζαγσγή ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ γξακκαηηθνχ θαηλνκέλνπ ηνπ θάζε καζήκαηνο. Σηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα αζθήζεηο ηέηνηνπ ηχπνπ δελ ππάξρνπλ. 7.2 Αζθήζεηο θαηαλόεζεο θεηκέλνπ Οη αζθήζεηο θαηαλφεζεο θεηκέλνπ ππάξρνπλ ζηα ζχγρξνλα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γηα ην γισζζηθφ κάζεκα θαη απνζθνπνχλ ζηελ ελλνηνινγηθή αλάιπζε ηνπ πξνεγεζέληνο θεηκέλνπ θαη ζπλήζσο απνηεινχλ εθαιηήξην γηα ηηο νκαδνζπλεξγαηηθέο αζθήζεηο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ πνπ ζπλήζσο αθνινπζνχλ. Δπηπιένλ, ζηα πιαίζηα ηεο θεηκελνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο νη καζεηέο πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα γλσξίδνπλ ηα θεηκεληθά είδε θαη λα δηαθξίλνπλ ηα ηδηαίηεξα θεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο (Μαηζαγγνχξαο, 2007). Σχκθσλα κε ηελ άπνςε απηή νη ζπληάθηεο ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ επηζεκαίλνπλ ζην βηβιίν ηνπ δαζθάινπ (Γηαθνγηψξγε, Μπαξήο, Σηεξγηφπνπινο, Τζηιηγθηξηάλ, 2008) πσο νη εξσηήζεηο ζπκβάιινπλ ζηε δηαθξηηφηεηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη ηεο ππεξδνκήο ηνπο απφ ηνπο καζεηέο κε απψηεξν ζηφρν ηε ζπκβνιή απηψλ ζηελ παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ φισλ ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ απφ πιεπξάο ησλ καζεηψλ. 7.3 Αζθήζεηο γξακκαηηθήο - Σπληαθηηθνύ Μηα γεληθή παξαηήξεζε πνπ πξνθχπηεη βιέπνληαο ζπλνιηθά ηα απνηειέζκαηα είλαη πσο ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ αζθήζεσλ ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ «Η γιψζζα κνπ» απνηεινχληαλ απφ αζθήζεηο γξακκαηηθήο θαη ζπληαθηηθνχ, ιεμηινγίνπ θαη νξζνγξαθίαο. Οη γξακκαηηθέο θαη ζπληαθηηθέο αζθήζεηο απνηεινχζαλ ζεκαληηθφ πνζνζηφ ζηα πξνεγνχκελα ζρνιηθά εγρεηξίδηα (37%) θαζψο γηα ηε ζπγγξαθή ηνπο είρε ρξεζηκνπνηεζεί ε παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία κνλάδα αλάιπζεο ιφγνπ απνηεινχζε ε ιέμε (Μήηζεο,2004). 8

12 Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 70 ζην εμσηεξηθφ θαη κέρξη πνιχ αξγφηεξα ζηελ Διιάδα επηθξαηνχζε ε δνκηθή πξνζέγγηζε ηνπ γξαπηνχ κε παξάιιειεο αλαδεηήζεηο ηεο επηθνηλσληαθήο. Σπλεπψο ζηφρνο ησλ αζθήζεσλ ήηαλ ε ηθαλφηεηα παξαγσγήο νξζψλ γξακκαηηθά πξνηάζεσλ (Παπαξίδνο,1989). Δπηπιένλ, ε πξνζέγγηζε ηεο γιψζζαο, φπσο γηλφηαλ ζηα πξνεγνχκελα ζρνιηθά εγρεηξίδηα δελ αζθνχζε ηνπο καζεηέο ζηε δεκηνπξγηθή ηεο ρξήζε. Τα παξαδείγκαηα ησλ αζθήζεσλ ήηαλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απνκνλσκέλεο πξνηάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ έμσ απφ ην θείκελν γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ σο παξαδείγκαηα επεμεξγαζίαο θάπνηνπ γξακκαηηθνχ ή ζπληαθηηθνχ θαηλνκέλνπ, κε απνηέιεζκα ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηεο γιψζζαο. Δπίζεο ζπρλφηαην ήηαλ ην είδνο ησλ αζθήζεσλ πνπ δεηνχζε απφ ηνπο καζεηέο λα θάλνπλ επηηπρείο ζπζρεηίζεηο φξσλ (π.ρ ζπζρέηηζε νπζηαζηηθνχ επηζέηνπ, κεηαηξνπή πξνηάζεσλ απφ ηνλ εληθφ ζην πιεζπληηθφ θηι).τέηνηνπ είδνπο αζθήζεηο φκσο δελ θαηαθέξλνπλ λα επηθέξνπλ νχηε εκπέδσζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο γλψζεο καθξνπξφζεζκα, νχηε πξνάγνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ γηα απνηειεζκαηηθή επηθνηλσλία, γηαηί ην πσο κηιψ γηα κηα γιψζζα δηαθνξνπνηείηαη απφ ην κηιψ κηα γιψζζα (Φαξαιακπφπνπινο, Φαηδεζαββίδεο,1997). Δμάιινπ, ε γιψζζα δε καζαίλεηαη αιιά θαηαθηάηαη κε άκεζε θαη ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηε γισζζηθή δξαζηεξηφηεηα (Μήηζεο, 2004). Σηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γηα ην γισζζηθφ κάζεκα ζηε Γ Γεκνηηθνχ παξαηεξείηαη επίζεο κεγάινο αξηζκφο αζθήζεσλ γξακκαηηθήο θαη ζπληαθηηθνχ (32%) φπσο θαη ηηο ππφινηπεο κεγάιεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ Σρνιείνπ (Δ : 38%, Ση: 26%) αιιά είλαη πνηνηηθά δηαθνξνπνηεκέλνο απφ ηηο αζθήζεηο ησλ εγρεηξηδίσλ πνπ δηδάζθνληαλ ζην παξειζφλ (Σειηκά, 2007). Ο αξηζκφο δνκηθψλ αζθήζεσλ ζηείξαο αλαπαξαγσγήο ζχκθσλα κε ην θιεηηθφ παξάδεηγκα είλαη πεξηνξηζκέλνο, ελψ ην ελδηαθέξνλ ηεο δηδαζθαιίαο ηεο γξακκαηηθήο κεηαηνπίδεηαη ζην επίπεδν γξακκαηηθήο ησλ θεηκέλσλ. Πιένλ ε δηδαζθαιία ηεο γξακκαηηθήο δελ απνκνλψλεηαη απφ ην θείκελν αιιά δηδάζθεηαη κέζα απφ απηφ απνζθνπψληαο ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ρξήζεο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γιψζζαο απφ ην καζεηή, φληαο ζε ζπκθσλία κε ην ΓΔΠΠΣ πνπ νξίδεη πσο «ζκοπόρ ηηρ διδαζκαλίαρ ηηρ γπαμμαηικήρ είναι η ζςνειδηηοποίηζη ηηρ λειηοςπγίαρ ηηρ γλώζζαρ ζηην επικοινωνία». 7.4 Λεμηιόγην, Οξζνγξαθία Σηα παιηά ζρνιηθά εγρεηξίδηα νη αζθήζεηο ιεμηινγίνπ θαη νξζνγξαθίαο ήηαλ μερσξηζηέο. Σπλεζέζηεξα ζηηο αζθήζεηο ιεμηινγίνπ δίλνληαλ νη ιέμεηο καδί κε ηελ 9

13 εθθψλεζε ζε παξέλζεζε θαη ζηε ζπλέρεηα νη καζεηέο έπξεπε λα ζπκπιεξψζνπλ έλα ζπλνπηηθφ θείκελν ή κεκνλσκέλεο πξνηάζεηο κε ηηο ιέμεηο απηέο λα ζπδεηήζνπλ ηε ζεκαζία ηνπο θαη λα θηηάμνπλ πξνθνξηθά δηθέο ηνπο πξνηάζεηο ζηελ ηάμε. Σηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα νη ιεμηινγηθέο αζθήζεηο αμηνπνηνχληαη παξάιιεια θαη σο νξζνγξαθηθέο θαη δηδάζθνληαη κέζα απφ έλα ζχλνιν δξαζηεξηνηήησλ πνπ ιφγσ ηεο παηγληψδνπο κνξθήο ηνπο γίλνληαη πην πξνζηηέο ζηα παηδηά (ζηαπξφιεμα, θξππηφιεμα, αθξνζηηρίδεο, αλαγξακκαηηζκνί). Δπηπιένλ, κε δεδνκέλν ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην ζηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνζθέξνληαη, νη καζεηέο εμνηθεηψλνληαη κε νηθνγέλεηεο ιέμεσλ (ζπλψλπκα, παξάγσγα), κε ηηο ζεκαζηνινγηθέο ηνπο ζρέζεηο (ζπλψλπκα, αληίζεηα), αιιά θαη ηελ ακθηζεκία ησλ ιέμεσλ. 7.5 Γηαζεκαηηθέο Αζθήζεηο Έλα θαηλνχξην είδνο δξαζηεξηνηήησλ πνπ ελππάξρεη ζηα θαηλνχξηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα είλαη νη δηαζεκαηηθέο. Η αμία ησλ δηαζεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη κεγάιε, θαζψο ζπκβάιιεη ζηελ ελληαηνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο γλψζεο (Μαηζαγγνχξαο, 2006) θαη ζηε ζχλδεζή ηεο κε ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. Οη δηαζεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαηαιακβάλνπλ ην 6% ησλ αζθήζεσλ ζηε Γ Γεκνηηθνχ. Η αμία ησλ δηαζεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή θαζψο πξφθεηηαη γηα δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαηηνχλ ην ζπλδπαζκφ δεμηνηήησλ εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ. Έλα κέξνο ησλ δηαζεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ δεηά απφ ηνπο καζεηέο λα ζπγθεληξψζνπλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε θάπνην ζέκα θαη λα παξνπζηάζνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο αλαδήηεζήο ηνπο. Πξφθεηηαη γηα δξαζηεξηφηεηεο κε μερσξηζηή βαξχηεηα γηαηί εκπιέθνπλ ην καζεηή ζηελ αμηνιφγεζε πιεξνθνξηψλ πνπ απαηηεί θξηηηθή ζθέςε θαζψο αλαγθαζηηθά ν καζεηήο πξέπεη λα πξνβεί ζηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ κεραληζκνχ επηινγήο ησλ ζεκαληηθφηεξσλ πιεξνθνξηψλ θαη κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπο ζε ιεθηηθά ζπλνπηηθφηεξα θαη λνεκαηηθά ππθλφηεξα ζρήκαηα (Μαηζαγγνχξαο,2001). 7.6 Αζθήζεηο Αληηγξαθήο Οη αζθήζεηο αληηγξαθήο ζθνπφ έρνπλ ζχκθσλα κε ζρεηηθή αλαθνξά ζην βηβιίν ηνπ δαζθάινπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ ηθαλφηεηα αλάπηπμεο ειέγρνπ ηεο πξνζνρήο. Σρεδφλ πνηέ δελ είλαη αζθήζεηο απιήο αληηγξαθήο θαζψο απαηηνχλ ηε 10

14 λνεκαηηθή επεμεξγαζία ησλ θεηκέλσλ πνπ πξνεγήζεθαλ. Αζθήζεηο απιήο αληηγξαθήο ζπκπεξηιακβάλνληαλ θαη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα «ε γιψζζα κνπ» κε ηνλ ηίηιν «γξάθσ θαη καζαίλσ» θαη παξάιιεια απνηεινχζαλ θαη άζθεζε νξζνγξαθίαο Αζθήζεηο Παξαγωγήο Πξνθνξηθνύ Λόγνπ Αζθήζεηο απηνχ ηνπ ηχπνπ δίλνληαη ζηα πιαίζηα θάπνηνπ επηθνηλσληαθνχ ζθνπνχ ν νπνίνο απνξξέεη άκεζα ή έκκεζα απφ ην θείκελν πνπ δηδάρηεθαλ νη καζεηέο πξνεγνπκέλσο. Οη αζθήζεηο πξνθνξηθνχ ιφγνπ κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο πξνζπγγξαθηθφ ζηάδην ζηελ πεξίπησζε πνπ πξφθεηηαη λα αθνινπζήζεη δξαζηεξηφηεηα παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ, θαζψο ζην ζηάδην απηφ κπνξεί λα πξνθιεζεί θαηαηγηζκφο ηδεψλ (brainstorming) (Μαηζαγγνχξαο, 2001). Δπίζεο ε πξνθνξηθή επεμεξγαζία ζεκάησλ νκαδνζπλεξγαηηθά, είλαη θάηη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηαηί ν γξαπηφο ιφγνο ηζρπξνπνηείηαη κέζα απφ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν θαη ηελ παξαθνινχζεζε ζπδεηήζεσλ (Vacca & Linek, 1992). 7.8 Η παξαγωγή γξαπηνύ ιόγνπ ζηα ζύγρξνλα ζρνιηθά εγρεηξίδηα Σεκαληηθέο αιιαγέο έρνπλ ιάβεη ρψξα ζηε δηδαζθαιία ηεο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ πνζνηηθέο θαη πνηνηηθέο. Ξεθηλψληαο απφ ηηο πνζνηηθέο ζην πνζνζηφ αζθήζεσλ παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ παξαηεξείηαη αχμεζε ζηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα (13%) ζε ζρέζε κε ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα «ε γιψζζα κνπ», φπνπ ε παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ ήηαλ αξθεηά πεξηνξηζκέλε (7%). Τα παηδηά πξέπεη λα ληψζνπλ πσο έρνπλ ηνλ έιεγρν ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί εθφζνλ ηνπο δίλεηαη ζπρλά ε δπλαηφηεηα λα εθθξάδνληαη ρξεζηκνπνηψληαο ην γξαπηφ ιφγν (Graves,1989), δπλαηφηεηα πνπ ηα πξνεγνχκελα εγρεηξίδηα έδηλαλ ζε πνιχ πεξηνξηζκέλν βαζκφ. Δπίζεο ζηα πξνεγνχκελα ζρνιηθά εγρεηξίδηα δεηνχζαλ απφ ηνπο καζεηέο λα παξάγνπλ θείκελα πνπ πεξηιάκβαλαλ αθήγεζε (7%), πεξηγξαθή(22%) θαη επηρεηξήκαηα (24%) ρσξίο πξνεγνπκέλσο νη καζεηέο λα έρνπλ εθηεζεί ζε αληίζηνηρα θεηκεληθά είδε. Σηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα δηδάζθνληαη φια ηα θεηκεληθά είδε ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ θαη θαζίζηαληαη ζαθή ζηνπο καζεηέο ηα θεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νξγάλσζήο ηνπο αλάινγα κε ην είδνο. Γηα πξψηε θνξά δηδάζθνληαη εθηεηακέλα (29%) ρξεζηηθά θείκελα φπσο ιεδάληεο, αθίζεο, νδεγίεο, 11

15 εληνιέο θαη ζπληαγέο. Δπίζεο γίλεηαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ θαη ε δηδαζθαιία ηνπ επηρεηξήκαηνο θαη νη αζθήζεηο γξαπηνχ ιφγνπ κε ρξήζε επηρεηξεκάησλ απνηειεί ην 17% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ. Σηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γίλεηαη δηδαζθαιία φισλ ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ κε νξγαλσκέλν ηξφπν. Αλάινγα κε ην ζέκα θάζε θνξά ηίζεληαη εξσηήζεηο ζην καζεηή πνπ ηνλ βνεζνχλ ζηε δφκεζε ησλ θεηκέλσλ, ελψ παξάιιεια ππνγξακκίδεηαη θαη ε γξακκαηηθή ησλ θεηκέλσλ (π.ρ Όηαν διηγούμαζηε κάηι σπηζιμοποιούμε ζςνήθωρ πήμαηα ζε παπαηαηικό και Αόπιζηό. Χπηζιμοποιούμε επίζηρ λέξειρ εκθπάζειρ και πποηάζειρ πος θανεπώνοςν σπόνο(τεηπάδιο επγαζιών, α ηεύσορ, ζελ.9)). Παξφια απηά, παξαηεξνχκε πσο αλ θαη φια ηα θεηκεληθά είδε δηδάζθνληαη επαξθψο δε δηδάζθνληαη ζηνλ ίδην βαζκφ. Σπγθεθξηκέλα ε παξαγσγή ρξεζηηθψλ θεηκέλσλ απνηειεί ην 29% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο ελψ ε παξαγσγή αθήγεζεο θαη πεξηγξαθήο απνηεινχλ ην 17% θαη 19% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο αληίζηνηρα. Δληχπσζε πξνθαιεί ην γεγνλφο φηη ζηα παιηά ζρνιηθά εγρεηξίδηα ην 20% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ ήηαλ ε πεξίιεςε, ε νπνία ζηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα πεξηνξίδεηαη ζην 2% γηαηί κάιινλ αλακέλεηαη πσο ζα δηδαρηεί ζηηο κεγαιχηεξεο ηάμεηο. Δπίζεο κηθξφηεξν είλαη ην πνζνζηφ αζθήζεσλ γξαπηνχ ιφγνπ πνπ δεηνχλ εχξεζε ηίηινπ ζε παξάγξαθν ή θείκελν (3%) ζε ζρέζε κε ηα παιηά ζρνιηθά εγρεηξίδηα πνπ ε ίδηα άζθεζε απνηεινχζε ην 7% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο. Τέινο, ζηα λέα ζρνιηθά εγρεηξίδηα δεηηέηαη απφ ηα παηδηά ε γξαθή πνηήκαηνο, πνπ απαηηεί δεκηνπξγηθή ζθέςε θαη θαληαζία, ζε πνζνζηφ 2%, θάηη πνπ ζηα παιηά ζρνιηθά εγρεηξίδηα δελ ππήξρε θαζφινπ. Ομεία θξηηηθή αζθήζεθε ζηα πξνεγνχκελα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γηα ηελ απνπζία αμηνιφγεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ε νπνία είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηελ παηδαγσγηθή αμηνπνίεζε ηνπ ιάζνπο (Νηίλαο, Ξαλζφπνπινο, 2007). Γηα πξψηε θνξά ζπκπεξηιακβάλνληαη εξγαζίεο απηναμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ κε ηίηιν «αμηνινγψ ην γξαπηφ κνπ», ε παξνπζία ησλ νπνίσλ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ην κεηαζπγγξαθηθφ ζηάδην, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζην καζεηή πξψηα ν ίδηνο λα πξνβεί ζηηο δηνξζψζεηο πνπ κπνξεί λα επηθέξεη ζην γξαπηφ ηνπ. Η δηαδηθαζία ηεο απηναμηνιφγεζεο είλαη κηα θαζαξά κεηαγλσζηηθή δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία θηλεηνπνηεί ην καζεηή λα ζηαζεί ν ίδηνο θξηηηθά απέλαληη ζην γξαπηφ ηνπ θαη λα επηθέξεη ηηο πξψηεο δηνξζψζεηο. Θα ιέγακε ινηπφλ, πσο ν γξαπηφο ιφγνο είλαη κηα δηαδηθαζία (Graves,1985) θαη πσο έηζη αληηκεησπίδεηαη απφ ηα λέα ζρνιηθά 12

16 εγρεηξίδηα ζε αληίζεζε κε ηα πξνεγνχκελα πνπ ηνλ αληηκεησπηδφηαλ σο πξντφλ, θαζψο ε γξαπηή έθθξαζε απνηεινχζε κέξνο θάπνησλ θεθαιαίσλ κφλν, αιιά θαη εθεί δελ αληηκεησπηδφηαλ ζπζηεκαηηθά. Τέινο, επεηδή ν γξαπηφο ιφγνο είλαη κηα θνηλσληθά δηακεζνιαβνχκελε δξαζηεξηφηεηα, απηφ πνπ γξάθνπκε, ν ηξφπνο πνπ γξάθνπκε θαη ν απνδέθηεο γηα ηνλ νπνίν γξάθνπκε ζρεηίδεηαη κε θαλφλεο ηεο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Ο ηξφπνο πνπ γξάθνπκε ζε θάπνην νηθείν πξφζσπν ζε ζρέζε κε έλα επίζεκν θνξέα δηαθνξνπνηείηαη. Πξνθεηκέλνπ ινηπφλ λα παξαγάγεη θαλείο απνηειεζκαηηθφ γξαπηφ ιφγν απαηηείηαη λα γλσξίδεη: ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν γξάθεη, ηηο ζρεηηθέο πεπνηζήζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο, πνπ απνηεινχλ θνηλσληθέο παξακέηξνπο, θαη λα κπνξεί λα πξνβιέςεη ηελ αληίδξαζε ησλ άιισλ γηα ην γξαπηφ ηνπ (Hayes,1996). Απηέο νη αληηιήςεηο παξφιν πνπ εθθξάδνληαη ζην βηβιίν ηνπ δαζθάινπ ηεο Γ Γεκνηηθνχ δελ αληαλαθιψληαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ζην βηβιίν ηνπ καζεηή θαζψο ζε έλα κεγάιν κέξνο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ (77%) δελ γίλεηαη λχμε γηα ηνλ απνδέθηε ηνπ γξαπηνχ (Νηίλαο, Ξαλζφπνπινο, 2007). Έηζη, ελψ πξνεγείηαη δηδαζθαιία αληίζηνηρσλ θνηλσληθψλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη πεξηιακβάλνληαη εξσηήζεηο θεηκεληθήο ππεξδνκήο, ε απνπζία θαζνξηζκνχ απνδέθηε δε ζπκβάιιεη ζηελ θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηεο δηακφξθσζεο ηνπ χθνπο πνπ πξέπεη θαηά πεξίζηαζε λα πηνζεηείηαη εθ κέξνπο ηνπ καζεηή. 7.9 Σπδήηεζε Σπκπεξαζκαηηθά, ζα ιέγακε πσο ηα λέα βηβιία δίλνπλ ζηνπο καζεηέο πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο έθθξαζεο κέζα απφ ην γξαπηφ ιφγν. Απηφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηαηί ε εμνηθείσζε κε ην γξαπηφ ιφγν κπνξεί λα ηνλ θαηαζηήζεη εξγαιείν νξγάλσζεο ησλ γλψζεσλ, άξα θαη ζεκαληηθφ εθαιηήξην γηα θαηαλφεζε φισλ ησλ άιισλ καζεκάησλ. Δπίζεο, ε παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο (Μαηζαγγνχξαο, 2001), γηαηί ν γξαπηφο ιφγνο δίλεη ζηε ζθέςε ζπγθεθξηκέλε κνξθή, γεγνλφο πνπ είλαη απαξαίηεην γηα λα κπνξέζεη ε ζθέςε λα γίλεη αληηθείκελν αμηνιφγεζεο απφ ην ίδην ην άηνκν, ελεξγνπνηψληαο ηνπο κεηαγλσζηηθνχο κεραληζκνχο ειέγρνπ. Απφ ηνπο κεραληζκνχο απηνχο δίλεηαη ζην άηνκν ε δπλαηφηεηα βαζχηεξεο θαηαλφεζεο ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ θαη ησλ γλψζεσλ ηεο 13

17 επξχηεξεο θνηλσλίαο, κε ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε εκπεηξίεο δσήο, δηδάζθνληαο ηνπ παξάιιεια ηνλ ηξφπν γηα λα ζηέθεηαη θξηηηθά απέλαληη ζηνλ θφζκν δηαρσξίδνληαο ηε γλψκε ηνπ απφ ηηο απφςεηο ησλ άιισλ. Βηβιηνγξαθία Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ Σπνπδψλ(ΓΔΠΠΣ) θαη Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα Σπνπδψλ (ΑΠΣ)Υπνρξεσηηθήο Δθπαίδεπζεο (2001), απφ ηελ ηζηνζειίδα ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ιλζηηηνχηνπ: Βάκβνπθαο, Μ.2004.Θέμαηα Ψςσοπαιδαγωγικήρ ηηρ Ανάγνωζηρ. Αζήλα: Αηξαπφο. Hays, N Δηζαγσγή ζηηο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο. ζην Α. Κσζηαξίδνπ Δπθιείδε(επηκ.),Γνωζηικέρ Λειηοςπγίερ, Γνωζηική Ψςσολογία 2. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Μαηζαγγνχξαο, Η Η ζσολική ηάξη. Τνκ. β. Αζήλα: απηνέθδνζε. Μαηζαγγνχξαο, Η Η Γιαθεμαηικόηηηα ζηη Σσολική Γνώζη: Δννοιοκενηπική Αναπλαιζίωζη και Σσέδια Δπγαζίαρ. Αζήλα: Γξεγφξεο. Μαηζαγγνχξαο, Η Σσολικόρ Δγγπαμαηιζμόρ. Αζήλα: Γξεγφξεο. Μήηζεο, Ν Η διδακηική ηος Γλωζζικού Μαθήμαηορ: Από ηη Γλωζζική Θεωπία ζηη Γιδακηική Ππάξη. Αζήλα: Gutenberg. Νηίλαο. Κ, Ξαλζνχιεο, Α. Η δηδαζθαιία ηεο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ ζηα λέα βηβιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο γηα ην Γεκνηηθφ Σρνιείν (ηάμεηο Γ, Γ, Δ, Ση). Σην Γ. Καςάιεο, Α. Καηζίθεο(επηκ.), Η Ππωηοβάθμια Δκπαίδεςζη και οι πποκλήζειρ ηηρ εποσήρ μαρ (ζελ ). Ισάλληλα: Παλεπηζηήκην Ισαλλίλσλ. (www. conf2007.edu.uoi.gr). Νηίλαο, Κ.& Βαθάιε, Α. Οη αζθήζεηο ζηα λέα βηβιία Γιψζζαο Δ θαη Ση Γεκνηηθνχ. Σην Γ. Καςάιεο, Α. Καηζίθεο(επηκ.), Η Ππωηοβάθμια Δκπαίδεςζη και οι πποκλήζειρ ηηρ εποσήρ μαρ (ζελ ). Ισάλληλα: Παλεπηζηήκην Ισαλλίλσλ. (www. conf2007.edu.uoi.gr). Παπαξίδνο, Φ «Το Γλωζζικό Μάθημα ζηο Γημοηικό Σσολείο. Πποέλεςζη και εθαπμογή βαζικών απσών Αναλςηικών Ππογπαμμαηων ». Αζήλα: Νέα Παηδεία. Παπνχιηα Τδειέπε, Π Η γξαπηή έθθξαζε ζην Γεκνηηθφ Σρνιείν: πξψηεο Δθηηκήζεηο. Σην Π. Παπνχιηα Τδειέπε (επηκ.), Γπαμμαηιζμόρ ζηα Βαλκάνια. Παπούζα καηάζηαζη και πποοπηικέρ για ηο μέλλον (ζει ). Αζήλα: Διιεληθή Δηαηξία Γιψζζαο θαη Γξακκαηηζκνχ. Σειηκά, Ν Η Γξαπηή Έθθξαζε ζηα Σρνιηθά Δγρεηξίδηα γηα ην Γισζζηθφ Μάζεκα: Μηα Σπγθξηηηθή Μειέηε. Σην Γ. Καςάιεο, Α. Καηζίθεο (επηκ.), Η Ππωηοβάθμια Δκπαίδεςζη και οι πποκλήζειρ ηηρ εποσήρ μαρ (ζελ ). Ισάλληλα: Παλεπηζηήκην Ισαλλίλσλ. (www. conf2007.edu.uoi.gr). Φαξαιακπφπνπινο, Α, θαη Φαηδεζαββίδεο, Η δηδαζθαιία ηεο Λεηηνπξγηθήο Φξήζεο ηεο Γιψζζαο: Θεωπία και Ππακηική Δθαπμογή. Θεζζαινλίθε: Κψδηθαο. 14

18 Bereiter, C., and Scardamalia, M., (1987). The psychology of written composition. Hillsdale, N.J.: Laurence, Erlbraum. Graves, D.(1989). Wtiting. Portsmouth, NH: Heinemann. Hayes,J.R. (1996). A new model of cognition and affect in writing. In M. Levy & Ransdell(Eds.), The Science of Writing. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Vacca, T. and Linek, M.W (1992). Writing to Learn. In J. Irwin & M.A. Doyle (Eds.), Reading/Writing Connections. Learning from Research (pp ). Newark, DE: IRA. 15